صنعت نفت فرآيندي است كه طي آن نفت به عنوان يك ماده معدني و زيرزميني اكتشاف و استخراج گرديده و مبدل به ماده و موادي اقتصادي، تجاري و مصرفي مي‌شود. در اين صنعت، كليه فنون بشري و علوم مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مراحل اين صنعت بسيار متعدد بود و داراي گسترۀ مكاني وسيع است. اين مراحل به ترتيب عبارتند از: اكتشاف، حفاري، بهره‌برداري، انتقال، پالايش، پتروشيمي، توزيع. تا مرحله انتقال را بخش بالا دستي و از مرحله پالايش به بعد را بخش پايين دستي مي‌نامند. بدین ترتیب ساختار صنعت نفت در واقع دو خرده سيستم دارد كه هر يك ويژگي خاصي دارند.
رابطه نفت و سياست بطور كلي و تئوريك به اين گونه است كه نفت امروز يكي از اركان و منابع اصلي قدرت اقتصادي و مادي در جامعه بشري است و قدرت اقتصاد به نوبه خود پايه و اساس اصلي قدرت سياسي است بخصوص نظر به اهميتي كه نفت براي مصرف كنندگان غربي دارد. بنابراين نفت از اركان مهم و اساسي قدرت سياسي است.
"نفت عامل اساسی در چرخه صنعت است و صنعت پایه اقتصاد و در نهایت اقتصاد مهمترین هدف ت."
اين جمله ضمن آنكه سياسي بودن نفت را بديهي تلقي مي‌كند، اجمالاً علت و چگونگي آن را چنين اثبات و استدلال مي‌كند كه نفت گرداننده اصلي چرخ صنعت و صنعت محور اساسي اقتصاد است و امروزه سياست‌ها تا حد بسيار بالائي تابعي از اقتصاد هستند.
جغرافياي سياسي نقش مهمي در ساختار صنعت نفت دارد. زير عمدۀ بخش بالادستي اين صنعت امروزه در كشورهاي جهان سوم و خاورميانه و خليج فارس متمركز است. در حالي كه عمدتاً بخش پائين دستي و توزيع در كشورهاي بزرگ صنعتي واقع است. اين نكته منشاء بسياري از دكترين‌هاي سياسي و اقدامات نظامي مانند تشكيل نيروهاي واكنش سريع، اعلام دكترين كارتر و بوش، جنگ نفت خيلج فارس، عراق و افغانستان و حضور نظامی در سایر مناطق بوده است. به علت بهم پيوستگي اين صنعت هرگونه اخلال و تحول در هر مرحله از اين صنعت به ديگر اجزاء منتقل مي‌شود و از همان طريق به كل ساختار اقتصاد و نظام اجتماعي راه پيدا مي‌كند. اين گستره و چشم انداز چند نكته ديگر را از روشن مي‌نمايد.
اين صنعت به خاطر اين همه وسعت بسيار سرمايه‌بر است. اين امر از يك طرف آن را به شدت به نهادهاي مالي و پولي پيوند مي‌دهد از سوي ديگر آن را با كثيري از خدمات و صنايع متصل مي‌كند به همين دليل، تحول و نوسان همه اين‌ها به يكديگر مرتبط مي‌شود. لذا صنعت نفت يك صنعت مادر و بنيادين است. همين جا بايد در نظر داشت علي‌رغم تكنولوژي سطح بالايي كه در اين صنعت به كار مي‌رود اين صنعت توانسته چندين ميليون شغل ايجاد كندكه براي رفاه اجتماعي بسيار مفيد است. بدين گونه اين صنعت به رضامندي و ثبات جامعه كمك مي‌كند.
با توجه به كثرت پيوندهاي اين صنعت با ديگر بخش‌هاي اقتصاد جهاني و نظام اجتماعي، حساسيت آن براي مديريت كلان جامعه و نظام سياسي آشكار مي‌شود و اداره و گردش منظم آن با امنيت ملي و بين‌المللي پيوند مي‌خورند.
اقتصاد نفت نيز مانند هر كالايي ديگر داراي سه مرحله اصلي يعني توليد، توزيع و مصرف است. خصيصه بارز اقتصاد نفت، گستردگي و جهاني بودن آن است. فعاليت‌ها و روابط موجود بين هزاران بازيگر اقتصاد نفت در سه مرحله فوق و حدود یک ونیم قرن عمر صنعت نفت شكل و نظم خاصي به خود گرفته است. اين بدان معني است كه هر بازيگر با اهداف و امكاناتش ميدان معيني براي مانور واقدام دارد و همين پيش‌فرضي است كه مطالعه علمي و پيش‌بيني آتي هر واحد را تا حدود زيادي ممكن مي‌سازد.
در عرصه ساختار نفت به ترتيب از سه دسته بازيگر نوظهور بايد نام برد كه عبارتند از: بانك‌ها وموسسات مالي، نشريات نفتي و رسانه‌ها و موسسات پژوهشي و آموزشي نفت.
پرپيداست كه صنعت و اقتصاد نفت در تمام مراحل خود به سرمايه‌هاي كلان نيازمند است. در بخش پائين دستي و تجارت نفت، بانك‌ها بايد معاملات عظيم نفت را تضمين نمايند. چون قيمت نفت بر مبناي دلار محاسبه مي‌شود و پرداخت مي‌شود بنابراين بانك‌هاي امريكايي داراي اهميت بيشتري هستند.
اخبار و گزارشات رسانه‌هاي مذكور تأثير مهمي در تصميم‌گيري‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي نفتي دارد و بخصوص براي توليد كنندگان و مصرف كنندگان نفت در جهان سوم كه ضعف اطلاعاتي دارند مهم هستند. موسسات پژوهشي و آموزشي نفت نيز با برپائي سيمنارهاي ادواري و مقطعي و استفاه از تحقيقات و بيانات نخبگان علمي و سياسي تأثير قابل توجهي بر روند جريانات نفتي و تصميم‌گيري‌ها و برنامه‌ريزي‌ها دارند.
از آنجا كه ايران يكي از بازيگران قديمي و مهم اين ساختار مي‌باشد و نظر به اينكه بخش مهمی از اقتصاد كشور به این صنعت وابسته مي‌باشد شناخت ساختار جهاني اقتصاد نفت و قواعد حاكم بر آن براي برنامه‌ريزان، تصميم‌گيران و تحليل‌گران نهايت ضرورت را دارد.
معرفی کتاب حقوق قراردادهای بین‌المللی نفت - مسعود امانی
معرفی کتاب: ساختار سازماندهی و توصیفی از قراردادها در صنعت نفت ایران
معرفی منابع مطالعاتی در حوزه حقوق نفت و گاز : حقوق نفت و گاز نوشته دکتر شیروی
نفت ,صنعت ,كه ,اقتصاد ,سياسي ,بخش ,اين صنعت ,صنعت نفت ,است كه ,نفت در ,صنعت به
درباره این سایت