سعی و هدف کتاب حاضر بر آن است که با بررسی قراردادهایی که تاکنون در حیطه اکتشاف و استخراج نفت در عرصه بین‌المللی منعقد شده است، تبیین نماید آنچه در قراردادهای نفتی به تبع آن در حقوق نفت که در عرصه بین‌المللی بیشتر زاییده استنباط داوران است، اهمیت دارد، توجه به چارچوب از پیش تعیین شده آن نیست، بلکه مجموعه‌ای از شروط مالی و حقوقی قرارداد است که عمدتاً در مذاکرات فیمابین حسب شرایط و مقتضیات حاکم بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی تعیین می‌شود.

در این قسمت به معرفی کتاب ساختار سازماندهی و توصیفی از قراردادها در صنعت نفت ایران که توسط دکتر محمدرضا شکوهی تالیف و توسط انتشارات دانشگاه امام صادق علیه السلام منتشر شده است پرداخته می شود. علاقمندان می توانند جهت تهیه کتاب از طریق لینک زیر اقدام فرمایند:

http://ketabesadiq.ir/eshop/economy-book/550.html

 

رشته حقوق نفت و گاز در ایران به دلیل نوپا بودن علی رغم اهمیت حقوق نفت و گاز در ایران، دارای منابع متنوع و جامعی نیست البته لازم به تاکید است که به صورت کلی رشته حقوق نفت و گاز متداول نیست و بعضا ذیل عنوان حقوق انرژی در برخی دانشگاه های جهان کرس هایی وجود دارد. لذا در خصوص این رشته حقوقی تولید محتوا و پیشینه متنوع و وسیعی وجود ندارد. علیهذا در این مطلب برخی از منابع و کتب در خصوص رشته حقوق نفت وگاز جهت مطالعه معرفی می شود.

 در هر مجلسی که می‌نشینیم، مشکلات و دشواری‌های اقتصادی کشور، به‌خصوص نگرانی از تحریم‌های جدید فروش نفت، سخن روز است. هرکسی هم برای وضع موجود، تحلیل و توجیه خود را طرح می‌کند؛ از سوءِ‌مدیریت‌ها گرفته تا برخی فسادهای نهادینه‌شده در سیستم اداری. من اما می‌خواهم سراغ علت اصلی بروم آن هم از موضع تخصصی‌ام بی‌آنکه دلائل دیگر را نفی کرده باشم و آن نیست جز سوءِبرداشت» حاکمیت از ماهیت حقوقی مالکیت منابع ملی» و محدودۀ حق حاکمیت» نسبت‌به آن‌ها. ابتدا نظرم را دربارۀ این مهم‌ترین منابع ملی کشور و نحوۀ استفاده از آن طرح می‌کنم و سپس استدلال‌هایم را بر ادعای فوق می‌آورم. درنهایت خواهم گفت که لااقل یکی از راه‌های رهایی و نجات اقتصاد کشور از وابستگی به نفت، بذل توجه به نقطه‌نظری است که طبق آن، مالکیت منابع ملی فهم می‌شود. خوشوقت می‌شوم چنانچه صاحب‌نظران خرده‌ای دارند بر دیده گذارم.

نفت ماده‌اي معدني، سياه رنگ و بدبو است كه در دل زمين جاي دارد و اهل شيمي مي گويند كه نفت از زنجيره‌هاي طويل كربني تشكيل شده است.

صنعت نفت فرآيندي است كه طي آن نفت به عنوان يك ماده معدني و زيرزميني اكتشاف و استخراج گرديده و مبدل به ماده و موادي اقتصادي، تجاري و مصرفي مي‌شود. در اين صنعت، كليه فنون بشري و علوم مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مراحل اين صنعت بسيار متعدد بود و داراي گسترۀ مكاني وسيع است. اين مراحل به ترتيب عبارتند از: اكتشاف، حفاري، بهره‌برداري، انتقال، پالايش، پتروشيمي، توزيع. تا مرحله انتقال را بخش بالا دستي و از مرحله پالايش به بعد را بخش پايين دستي مي‌نامند. بدین ترتیب ساختار صنعت نفت در واقع دو خرده سيستم دارد كه هر يك ويژگي خاصي دارند.

رابطه نفت و سياست بطور كلي و تئوريك به اين گونه است كه نفت امروز يكي از اركان و منابع اصلي قدرت اقتصادي و مادي در جامعه بشري است و قدرت اقتصاد به نوبه خود پايه و اساس اصلي قدرت سياسي است بخصوص نظر به اهميتي كه نفت براي مصرف كنندگان غربي دارد. بنابراين نفت از اركان مهم و اساسي قدرت سياسي است.
"نفت عامل اساسی در چرخه صنعت است و صنعت پایه اقتصاد و در نهایت اقتصاد مهمترین هدف ت."

اين جمله ضمن آنكه سياسي بودن نفت را بديهي تلقي مي‌كند، اجمالاً علت و چگونگي آن را چنين اثبات و استدلال مي‌كند كه نفت گرداننده اصلي چرخ صنعت و صنعت محور اساسي اقتصاد است و امروزه سياست‌ها تا حد بسيار بالائي تابعي از اقتصاد هستند.

جغرافياي سياسي نقش مهمي در ساختار صنعت نفت دارد. زير عمدۀ بخش بالادستي اين صنعت امروزه در كشورهاي جهان سوم و خاورميانه و خليج فارس  متمركز است. در حالي كه عمدتاً بخش پائين دستي و توزيع در كشورهاي بزرگ صنعتي واقع است. اين نكته منشاء بسياري از دكترين‌هاي سياسي و اقدامات نظامي مانند تشكيل‌ نيروهاي واكنش سريع، اعلام دكترين كارتر و بوش، جنگ نفت خيلج فارس، عراق و افغانستان و حضور نظامی در سایر مناطق  بوده است. به علت بهم پيوستگي اين صنعت هرگونه اخلال و تحول در هر مرحله از اين صنعت به ديگر اجزاء منتقل مي‌شود و از همان طريق به كل ساختار اقتصاد و نظام اجتماعي راه پيدا مي‌كند. اين گستره و چشم انداز چند نكته ديگر را از روشن مي‌نمايد.

اين صنعت به خاطر اين همه وسعت بسيار سرمايه‌بر است. اين امر از يك طرف آن را به شدت به نهادهاي مالي و پولي پيوند مي‌دهد از سوي ديگر آن را با كثيري از خدمات و صنايع متصل مي‌كند به همين دليل، تحول و نوسان همه اين‌ها به يكديگر مرتبط مي‌شود. لذا صنعت نفت يك صنعت مادر و بنيادين است. همين جا بايد در نظر داشت علي‌رغم تكنولوژي سطح بالايي كه در اين صنعت به كار مي‌رود اين صنعت توانسته چندين ميليون شغل ايجاد كندكه براي رفاه اجتماعي بسيار مفيد است. بدين گونه اين صنعت به رضامندي و ثبات جامعه كمك مي‌كند.

با توجه به كثرت پيوندهاي اين صنعت با ديگر بخش‌هاي اقتصاد جهاني و نظام اجتماعي، حساسيت آن براي مديريت كلان جامعه و نظام سياسي آشكار مي‌شود و اداره و گردش منظم آن با امنيت ملي و بين‌المللي پيوند مي‌خورند.

اقتصاد نفت نيز مانند هر كالايي ديگر داراي سه مرحله اصلي يعني توليد، توزيع و مصرف است. خصيصه بارز اقتصاد نفت، گستردگي و جهاني بودن آن است. فعاليت‌ها و روابط موجود بين هزاران بازيگر اقتصاد نفت در سه مرحله فوق و حدود یک ونیم قرن عمر صنعت نفت شكل و نظم خاصي به خود گرفته است. اين بدان معني است كه هر بازيگر با اهداف و امكاناتش ميدان معيني براي مانور واقدام دارد و همين پيش‌فرضي است كه مطالعه علمي و پيش‌بيني آتي هر واحد را تا حدود زيادي ممكن مي‌سازد.

در عرصه ساختار نفت به ترتيب از سه دسته بازيگر نوظهور بايد نام برد كه عبارتند از: بانك‌ها وموسسات مالي، نشريات نفتي و رسانه‌ها و موسسات پژوهشي و آموزشي نفت.
پرپيداست كه صنعت و اقتصاد نفت در تمام مراحل خود به سرمايه‌هاي كلان نيازمند است. در بخش پائين دستي و تجارت نفت، بانك‌ها بايد معاملات عظيم نفت را تضمين نمايند. چون قيمت نفت بر مبناي دلار  محاسبه مي‌شود و پرداخت مي‌شود بنابراين بانك‌هاي امريكايي داراي اهميت بيشتري هستند.

اخبار و گزارشات رسانه‌هاي مذكور تأثير مهمي در تصميم‌گيري‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي نفتي دارد و بخصوص براي توليد كنندگان و مصرف كنندگان نفت در جهان سوم كه ضعف اطلاعاتي دارند مهم هستند. موسسات پژوهشي و آموزشي نفت نيز با برپائي سيمنارهاي ادواري و مقطعي و استفاه از تحقيقات و بيانات نخبگان علمي و سياسي تأثير قابل توجهي بر روند جريانات نفتي و تصميم‌گيري‌ها و برنامه‌ريزي‌ها دارند.

از آنجا كه ايران يكي از بازيگران قديمي و مهم اين ساختار مي‌باشد و نظر به اينكه بخش مهمی از اقتصاد كشور به این صنعت وابسته مي‌باشد شناخت ساختار جهاني اقتصاد نفت و قواعد حاكم بر آن براي برنامه‌ريزان، تصميم‌گيران و تحليل‌گران نهايت ضرورت را دارد.

هنگام فوران نفت از چاه شماره یک مسجد سلیمان در 5 خرداد 1287 هجری شمسی توسط دارسی، هیچ کس تصور نمی کرد که این ماده سیاه و بدبو بخش مهم و اثرگذاری از تحولات ی اقتصادی کشور را تحت تاثیر خود قرار داده و تا بیش از یک قرن آتی به عنوان مهمترین و اثرگذارترین بخش اقتصادی ایران رویدادهای ی بسیار مهمی را به همراه داشته باشد. در حالی که ایران یکی از پیشروترین کشورها در زمینه ایجاد و توسعه صنعت نفت در دنیا بوده و اولین کشور در منطقه خاورمیانه در این زمینه است، اما متاسفانه با وجود اینکه از زمان پايه گذاري صنعت نفت كشور 110 سال مي گذرد، تاريخ نفت ايران حاكي از آن است كه ايرانيان در موقعيتي انفعالي و بدون داشتن ظرفيت لازم براي بهره گيري مناسب از منابع طبیعی كشور پا به عرصه اين صنعت گذاشتند و همين مسأله به همراه وابستگی به سرمایه گذاری، دانش و تکنولوژی خارجی ها، مانع از آن شد كه از امكانات اين بخش به شيوه اي بهينه در جهت توسعه ملي كشور بهره گيري شود. با وجود اين مشکل بزرگ، سياست نفتي كشور خصوصاً از آغاز دهه 1330 تحولات بزرگي را در طول چند دهه تا به امروز تجربه كرد.

با توجه به تغییر مواد درسی آزمون کارشناسی ارشد حقوق نفت و گاز در سال 1396 و یکسان شد آن با منابع حقوق تجارت بین الملل، با توجه به این تغییرات منابع مطالعاتی زیر برای آمادگی در آزمون ارشد پیشنهاد می شود.

این گرایش نیازمنده پاسخ به سوالات این پنج درس است(به صورت مشترک با تجارت بین الملل)::

 

متون حقوقی و زبان عمومی (ضریب 2)

حقوق مدنی(ضریب2)

حقوق تجارت( ضریب1)

حقوق بین الملل عمومی( ضریب 1)

حقوق بین الملل خصوصی ( ضریب1)

 منابع پیشهنادی:

 متون حقوقی: برای مطالعه ی متون حقوقی بیش از همه چیز نیازمند درک بسیط لغات عمومی زبان انگلیسی و آشنائی در حد متوسط به گرامر زبان میباشد. اما برای زدن تستها در آزمون ارشد بیش از هرچیزی فن درک مطلب بسیار کارساز است حتی اگر از سطح دانش زبانی پایینی نیز برخوردار باشید.

کتاب 1100واژه ضروری

کتاب504 لغت ضروری

و بیش از هرچیزی تست های سالهای گذشته 

حقوق مدنی:  باید به کل مباحث مدنی تسلط کامل داشته باشید و با توجه به ضریب آن  وقت بیشتری روی این درس بگذارید. برای مسلط شدن به این درس نیازمند مطالعه ی مبنایی این درس است و برای این کار هرشخصی با توجه به سطح دانش خود در خصوص این درس به کتاب های مورد نظر روی میاورد.

نظم دکتر کاتوزیان

اعمال حقوقی و تعهدات جرعه نوش

تست مدنی دکتر قربانی چتر دانش

 

حقوق تجارت:درس حقوق تجارت نیازمند استنباط درست نسبت به موضوعات حقوق تجارت دارد و مطالعه ی تطبیقی در این رشته خیلی مهم است .برای این درس بهترین منبع صرفا مواد قانون تجارت است.

قانون تجارت

 قانون تجارت در نظمِ حقوقی کنونی اثر دکتر محمد دمرچیلی

تست تجارت دکتر قربانی

حقوق بین الملل عمومی: حقوق بین الملل عمومی از دروسی است که نیازمند مطالعه ی مستمر است.این درس برای تسلط نیاز دارد به آگاهی از معاهدات و تصمیمات جدید و به روز بین المللی است و همه ساله مباحث روز دنیا در خصوص این رشته نیز مورد سوال قرار میگیرد. 

حقوق بین الملل دکتر ضیایی بیگدلی

جزوه دکتر بیگ زاده

تست 

حقوق بین الملل خصوصی: 

حقوق بین الملل خصوصی دکتر نصیری و دکتر الماسی

تست

برای مطالعه حقوق بین الملل خصوصی دو کتاب توصیه میگردد.ابتدا حقوق بین الملل خصوصی تالیف دکتر نصیری و دیگری کتاب حقوق بین الملل خصوصی تالیف دکتر الماسی.

مهم: با توجه به تغییرات اعمال شده در مجموع دروس و ضرایب آزمون کارشناسی ارشد سال 1397 از سوی سازمان سنجش، داوطلبان کارشناسی ارشد رشته حقوق نفت و گاز توجه داشته باشند که از این پس رشته حقوق نفت و گاز با ضرایب دروس زیر در ازمون کارشناسی ارشد سنجیده می شود:

متون حقوقی به زبان (انگلیسی - فرانسوی): ضریب 2

حقوق مدنی: ضریب 2

حقوق تجارت: ضریب 1

حقوق بین الملل عمومی: ضریب 1

حقوق بین الملل خصوصی: ضریب 1